پروژه پتروشیمی گچساران یکی از پروژه‌های کلیدی در زنجیره تولید محصولات پتروشیمی کشور است که با هدف تامین خوراک واحدهای پایین‌دستی در مناطق جنوبی کشور، به ویژه منطقه ماهشهر و عسلویه، طراحی و اجرا شده است. این پروژه که سال‌ها درگیر چالش های اجرایی، مالی و مدیریتی بوده با تولید پایدار می‌تواند نقش چشمگیری در توسعه متوازن صنعت پتروشیمی، اشتغال‌زایی، و ارتقای ظرفیت صادرات غیرنفتی ایفا کند. در این مقاله، پروژه پتروشیمی گچساران را از منظر اقتصادی و مهندسی مورد بررسی قرار گرفته است.
جایگاه استراتژیک پروژه در زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی
پتروشیمی گچساران در قلب زنجیره تأمین الفین‌ها به ویژه اتیلن قرار دارد و به عنوان یکی از تأمین‌کنندگان خوراک برای خط لوله اتیلن غرب عمل می‌کند. این خط لوله یکی از بلندترین خطوط انتقال اتیلن در جهان به‌شمار می‌رود که به طول بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر، خوراک لازم برای چندین واحد پتروشیمی در غرب و جنوب غرب کشور را فراهم می‌سازد. پتروشیمی گچساران با ظرفیت تولید سالانه یک میلیون تن اتیلن، عملاً به عنوان شاه‌کلید پایداری خوراک این واحدها محسوب می‌شود.
از دیدگاه مهندسی، طراحی این واحد مبتنی بر تکنولوژی کراکینگ بخار (Steam Cracking) است که از گاز اتان به عنوان خوراک اصلی استفاده می‌کند. در نتیجه، تکمیل پروژه گچساران نه تنها به بهره‌برداری اقتصادی از میادین گازی منجر می‌شود، بلکه ارزش‌افزوده بالایی را برای کشور ایجاد می‌کند.
بررسی اقتصادی سرمایه‌گذاری انجام شده
هزینه‌های سرمایه‌گذاری در پروژه پتروشیمی گچساران در مجموع حدود ۱.۲ میلیارد یورو تخمین زده می‌شود. این سرمایه‌گذاری در شرایطی انجام شده که نوسانات نرخ ارز، تحریم‌های بین‌المللی و چالش‌های مربوط به تامین تجهیزات خارجی، اثرات قابل‌توجهی بر زمان‌بندی و هزینه نهایی پروژه گذاشته است.
اما اکنون با بهره‌برداری از این پروژه، پیش‌بینی می‌شود بازگشت سرمایه طی ۵ تا ۷ سال محقق شود تولید سالانه یک میلیون تن اتیلن با قیمت جهانی میانگین حدود ۹۰۰ دلار در هر تن (با در نظر گرفتن نوسانات بازار جهانی) می‌تواند سالانه نزدیک به ۹۰۰ میلیون دلار درآمد ایجاد کند. در صورتی که بخش قابل‌توجهی از این تولید صادر یا در زنجیره‌های پایین‌دستی استفاده شود، ارزش افزوده آن می‌تواند تا دو برابر افزایش یابد.
از سوی دیگر، توسعه اشتغال مستقیم و غیرمستقیم، رونق اقتصادی منطقه گچساران، افزایش ظرفیت صادرات محصولات پتروشیمی، و جایگزینی بخشی از واردات کشور از جمله مزایای اقتصادی مکمل این پروژه محسوب می‌شود.
نکات فنی و مهندسی پروژه
از منظر مهندسی، پروژه پتروشیمی گچساران با بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا در طراحی واحدهای فرآیندی، سیستم‌های کنترلی، و تجهیزات پایپینگ و انتقال مواد طراحی شده است. واحد کراکر این پروژه از جمله پیچیده‌ترین واحدهای آن محسوب می‌شود که با دمای عملیاتی حدود ۸۵۰ درجه سانتی‌گراد، گاز اتان را به اتیلن و محصولات جانبی نظیر پروپیلن، متان، بوتادین و هیدروژن تبدیل می‌کند.
یکی از ویژگی‌های بارز این پروژه، سیستم مدیریت انرژی پیشرفته‌ای است که با هدف کاهش مصرف انرژی و افزایش راندمان طراحی شده است. همچنین، در طراحی سیستم‌های ایمنی، حفاظت محیط‌زیست و مدیریت پسماندها از استانداردهای جهانی نظیر API و NFPA استفاده شده است.
